SOPHIA DE MELLO - MUNDUKO POESIA KAIERAK
SOPHIA DE MELLO
Fernando Pessoaren figura hain da erraldoia Portugalgo poesiaren baitan, ezen haren aurreko eta ondorengo poesiagintzaz hitz egiten baita. Pessoaren ondorengo poeta nabarmenetakoa dugu, bada, Sophia de Mello Breyner Andresen, zeinak, bidenabar, maisuaren eragina jaso zuen (ikus Zikladeak). Izen luze horrekin sinatzen zituen liburuak, amaren abizena aitarenaren aurretik paratuz.
1919an jaio zen Porton sendi aristokratiko baten abaroan eta filologia klasikoa ikasi zuen Lisboako Unibertsitatean. Ez alferrik, gerora idatziko zuen poesia erreferentzia klasikoz josirik egongo da, batez ere Grezia zaharretik hartutakoak. Oso gazterik hasi zen poesia idazten, eta besteak beste, Cadernos de Poesia aldizkarian argitaratu zituen lehenengo poemetako batzuk, Eugenio de Andrade, Jose Regio, Jorge de Sena, Miguel Torga eta beste zenbait idazle portugaldar puntakoren aldamenean.
De Melloren poesia hertsiki dago loturik ezagutza estetikoarekin. Ezagutzak eta estetikak, egiak eta edertasunak, betidanik izan dute harreman paradoxikoa. Esaterako, ezagutzaren osotasunean aporia bat zegoela adierazi zuten Frankfurteko Eskolako filosofoek (Adorno, Wellmer). Alde batetik ezagutza diskurtsiboa genuke, esan daitekeen egia ez-konkretua; bestetik, ezagutza estetikoa, esan (logikoki) ezin den egia konkretua. Horregatik ezin dugu inoiz ezagutza absoluturik erdietsi, beti dagoelako galera alderen batetik.
De Mellorena, bada, egia estetikoa bilatzen duen poesia da, denbora-pasa bilatzen duena bainoago: O poema não fala de uma vida ideal mas sim de uma vida concreta [Poemak ez dihardu bizitza ideal bati buruz, bizitza konkretu bati buruz baizik]. Egia estetiko horrek lortzen du gauzekiko harreman zuzena, nahiz eta kontzeptualizatzerik ez dagoen. Horratx poesiaren balioa, munduko gauzekin harreman zuzena lortzea.
Hori dela eta, De Melloren poema ugarik dute halako kutsu transzendentala. Epifania bat azaleratzen dute, hau da, munduaren supituko errebelazioa, eta gisa horretan lortzen da ailegatzea munduaren zerizan funtsezkoenera. Bere poesiaren marka lexikoetako bat ispilukeria (miragem) hitzaren erabilera da, hain zuzen ere egia estetikoranzko oztopo den kontzeptua. Hitz hori ageri da esaterako Izarra poema ederrean, non izar batek ahots poetikoa gidatzen duen munduko nahasmendu eta ispilukeria orotan zehar. Helmugara iristen delarik, ez dago ez urre ez suziririk han: Zenbat desertu / Zeharkatu dudan aurkitzeko zer eta / Gizakien artean hain gertu bizi zen hori. Izan ere, Emily Dickinsonek bezalatsu, De Mellok ez zuen bazter urrunetan bilatzen munduaren zerizana, ezpada arra eskas batzuetara. Estatubatuarraren jarrera antzekoa zuen idazketari dagokionez halaber. Wadsworth apaizak galdetu omen zion Dickinsoni behin zergatik ez zen irteten gehiago etxetik. Berehalakoan egin omen zion arrapostu: idatzi egiten dut. Ez dakigu pasadizoaren berri ote zuen De Mellok baina Idaztea poemak horixe gogorarazten ahal digu. Idazteak bakarraldiak eta desertuak eskatzen ditu dio hark ere Wadsworth apaizari erantzungo balio legez.
Sormenaz landa, itzulpengintzan ere nabarmendu zen De Mello. Portugesera itzuli zituen, besteak beste, Euripides, Dante eta William Shakespeare. Alabaina, autore portugaldarrak kanpora eramateaz ere arduratu zen; izan ere, Fernando Pessoa eta Luis de Camões itzuli zituen frantsesera. Beste hainbaten artean, Camões saria eman zioten 1999an, Portugalgo literatur sari gorena.
Honakoa duzu berrogeita hamar urte baino gehiagoz luzatu zen ibilbide poetikoaren Iñigo Roqueren hautaketa eta itzulpen fina, Sophia de Mello Breyner Andresen euskaraz irakurtzeko estreinako parada.
Beñat Sarasola
